Garnizony pruski i niemiecki
Dolny Śląsk, przez cały okres jego historii upominały się największe dynastie Europy, przez jego terytorium przemieszczały się wojska obcych państw, obcych władców. Wojska przyjazne i wojska wrogie.
W rejonie Legnicy miały miejsce potyczki zbrojne, bitwy.
Wszystkie te zdarzenia były udręką dla miejscowej ludności, mieszczan. Nie zdarzało się w tamtych czasach, by maszerujące wojska były samowystarczalne. Ich utrzymanie leżało na barkach miejscowej ludności.
Im dalej od „łatwych” szlaków leżało miasto, tym było bogatsze, bo nie przemieszczały się przez nie żadne wojska. Dotyczyło to także państw. Przykładem jest Szwajcaria, czy Szwecja, przez które od setek lat nie przechodziły żadne wojska.
W czasie przemarszów pałace, zamki i przynależne do nich majątki „gościły” wodzów i oficerów, zaś mieszczanie i chłopi mieli obowiązek kwaterunku dla żołnierzy.
Im więcej było wojen, im były one dłuższe, tym wojska były gorzej opłacane i utrzymywane. W czasie tzw. wojen falbankowych (nazwa od wykończeń zdobiących mundury tamtej epoki) XVI – XVIII wieku, najemni żołnierze utrzymywali się praktycznie z rabunku. Dla wodzów i kadry oficerskiej takie rozwiązania były bardzo korzystne. Za to miejscowa ludność przymierała głodem, szerzyły się gwałty, rozboje. Lud w suplikacjach modlił się, aby dobry Bóg uchronił go od: powietrza morowego, głodu, ognia i wojny. Wszystkie te cztery zjawiska, były codziennym towarzyszem prostych ludzi.
Do największych nieszczęść dla Dolnego Śląska należała typowo religijna wojna trzydziestoletnia i Wojny Śląskie.
W 1740 roku Dolny Śląsk stał się zdobycznym terytorium Prus.
Doświadczenia z wszystkich poprzednich wojen nauczyły młode państwo pruskie, że jego spokój i stabilność zależą od silnych i stabilnych sił zbrojnych osadzonych w silnych garnizonach na terenie całego państwa. Zapewniały one tak bezpieczeństwo zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Z rozkazu króla Prus, od 1742 roku, , Legnica stała się także miastem garnizonowym.
Był to garnizon przedkoszarowy. Oznacza to, że na podstawie rozkazu królewskiego zostały wyznaczone źródła finansowania garnizonu (były to dochody królewskie, dochody miejscowych magnatów i co najgorsze dla miast – dochody miejskie.
Ten sam rozkaz nakazywał władzom miasta ustalić miejsca stałego zamieszkania dla kadry. Każdy mieszkaniec miasta miał obowiązek udostępnienia kwatery wyznaczonym żołnierzom. W zależności od stopnia wojskowego i szczebla w ówczesnej drabinie społecznej – taka jakość kwater.
Władze miasta wyznaczały miejsce na stałe przechowywanie broni (arsenał), miejsce na odwach (miejsce stałego dyżuru służby garnizonowej, patrolowej, aresztu wojskowego), plac musztry, polowy plac ćwiczeń, plac strzelecki (strzelnica).
Pierwotnie w Legnicy arsenał umiejscowiono w Rynku (vis a vis ul. Środkowej), plac ćwiczeń to błonia kaczawskie, plac strzelecki prawdopodobnie wał rzeczny na terenie dzisiejszego parku.
Struktura przedkoszarowa była bardzo uciążliwa dla miasta. Władze miasta starały się, aby miasto stało się garnizonem stałym w którym stacjonowała by znacząca jednostka wojskowa, lub kilka jednostek.
Państwo pruskie wielką wagę przywiązywało do sprawnej organizacji sił zbrojnych i do trwałego związania garnizonów z miastami w których stacjonowały. Takie podejście władz powodowało, że wzmacniano nie tylko sprawność sił zbrojnych, ale pobudzano gospodarkę miast garnizonowych, gdyż im bardziej liczny był garnizon, tym więcej podmiotów gospodarczych działało na jego korzyść.
Upłynęło jednak wiele lat zanim w Legnicy stanęła regularna jednostka wojskowa jako zalążek stałego garnizonu. Stało się to w lipcu 1860 roku, kiedy do Legnicy przybyły dwa bataliony 7 Pułku Grenadierów im. Króla Wilhelma I (1 Zachodniopruski).
Grenadierzy byli żołnierzami szkolonymi do miotania granatami w kierunku przeciwnika. W czasie poboru zwracano uwagę na dużą posturę ciała i zdrowe zęby, gdyż żołnierz na polu walki odgryzał elementy zabezpieczenia granatu. Dobrze wyszkolony grenadier cechował się dużym wzrostem, dużą masą mięśniową i co najważniejsze dużą gibkością i szybkością działania. Żołnierze ci stanowili trzon wszystkich oddziałów przybocznych władców i polityków.
7 Pułk został sformowany przez króla Fryderyka Wilhelma III rozkazem z 20 lutego 1797 r. na terenie Pomorza Gdańskiego (stąd Zachodniopruski w nazwie).
6 czerwca 1817 r. król Fryderyk Wilhelm III mianował ówczesnego księcia Wilhelma Pruskiego, późniejszego cesarza Wilhelma I, szefem 7 regimentu piechoty polowej (2. zachodniopruskiego). Szefostwo oznaczało wówczas nie tyle dowodzenie, ile odpowiedzialność Szefa za finansowanie jednostki.
Pierwsze jednostki tego pułku wkroczyły jednak do Legnicy w 1819 r. Wkroczył wówczas do miasta batalion fizylierów (2. zachodniopruskiego) 7 regimentu piechoty, który stacjonował tutaj aż do 1830 r.
Fizylierzy byli żołnierzami piechoty lekkiej używający w tym czasie skałkowych karabinów przednioładowanych. Fizylierzy byli perfekcyjnie szkoleni w szybkim użyciu broni (ładowanie na tempa) i manewrowości. Jako lekkozbrojni, mogli szybko zmieniać miejsca na polu walki i zaskakiwać przeciwnika ogniem z najmniej spodziewanych kierunków.
W 1882 r. do stacjonujących w mieście batalionów dołączył do nich trzeci, w latach 1893-1897 czwarty, a od 1 października 1909 r. oddział karabinów maszynowych.
W roku 1859 regiment przejął pułkownik von Frankenberg, po którym w 1863 r. dowództwo objął von Rekowski; następnie w 1865 r. von Voigts-Rhetz; w 1870 r. – von Köthen; w 1871 r. – von Berken; w 1876 r. – hrabia von Schlieffen; w 1881 r. – Malotki von Trzebiatowski; w 1886 r. – von Buch; w 1890 r. – von Caprivi; w 1893 r. – von Liebermann; w 1896 r. – baron von Lüdinghausen-Wolff; w 1899 r. – von d. Osten; w 1902 r. – baron von Lüttwitz; w 1905 r. – von Kleist; w 1910 r. – baron von d. Borsch, po którym regiment przejął von Unruh w 1912. 2 sierpnia 1914 r., w dniu mobilizacji, decyzją cesarza Wilhelma II komendantem 7. Pułku Grenadierów został książę Oskar Karl Gustav von Preußen. Z grenadierami legnickimi związany był już on od 1906 r.
Budowę stałych koszar rozpoczęto w 1874 r. przy Grenadierstraße (ul. Hutników)a zakończono 1 października 1877 r.
Uroczystość otwarcia koszar odbyła się, z udziałem cesarza, w kasynie oficerskim.
W budynku zakwaterowano żołnierzy I batalionu. Koszarowiec dla II batalionu, leżący wzdłuż ul. Sejmowej, budowano w latach 1879-1881. Żołnierze wprowadzili się do niego 21 września 1881 r., po powrocie z manewrów. W rok później 13 września 1882 r. zakończono budowę trzeciego koszarowca. W budynku został zakwaterowany na stałe batalion fizylierów, który dotychczas stacjonował w Lwówku Śląskim. Obecnie w tych zabudowaniach swoją siedzibę ma Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Legnicy.
Garnizonowy lazaret przy dzisiejszej ul. Chojnowskiej został w pełni ukończony w 1877 r., a pierwsi pacjenci przybyli tu 2 lipca. Początkowo grenadierzy posiadali stanowiska strzelnicze znajdujące się na Siegeshöhe (Wzgórze Zwycięstwa- wgórnej części Lasu Złotoryjskiego). W latach 1861 – 1864 dołączono do nich stanowiska przeznaczone do strzelania na dużą odległość, mieszczące się przy folwarku Raffelsa; dodatkowo powstały stanowiska w Piątnicy (Pfaffendorf) i Pątnowie (Panten).
W początkowym okresie jako poligon służyły błonia, nieco później wolny obszar miejskich łąk na wschód od Dobrzejowa (Hummel). Odkąd w 1905 r. teren ten został przeznaczony na pola irygacyjne, ćwiczenia odbywały się na wzgórzach przed Goślinowem (Gassendorf).
Po śmierci cesarza Wilhelma I, jego wnuk cesarz Wilhelm II wprowadził do nazwy regimentu imię dziadka. Od tej pory brzmiała ona: Regiment Grenadierów Króla Wilhelma I (2. zachodniopomorski) nr 7 [Königlich-Preußisches Grenadier-Regiment König Wilhelm I (2. Westpreussisches) Nr 7].
7 Pułku Grenadierów wchodził w skład 18. Brygady Piechoty (18. Infanterie-Brigade). Jej sztab pod dowództwem generała brygady v. Mirbacha znajdował się w Legnicy w latach 1866 – 1872. Po 23 latach, 1 lutego 1895 r. sztab ponownie znalazł miejsce w Legnicy, dokąd przeniesiono go z Głogowa. 7 lutego przybył do Legnicy nowo mianowany komendant generał brygady von Mützschesahl.
Dowództwo obejmowało 7. i 19. regiment oraz – dodatkowo – rejonowe oddziały Legnicy, Jawora, Lubania i Jeleniej Góry. Kolejnymi generałami brygady byli: w 1898 von Eichhorn; w 1901 – von Ranke, w 1902 – von Oppeln-Bronikowski, w 1906 – von Wallenberg; w 1908 – Kuntzen i w 1911 v. Conta.
Grenadierzy legniccy brali udział w wojnach: prusko-austriackiej (1866), prusko-francuskiej (1870-1871) i I wojnie świtowej (1914-1918).
Podczas pierwszej z tych wojen regiment pod koniec czerwca uczestniczył w walkach pod Nachodem i Czeskimi Skalicami (Skalitz). Szczególnie bitwa pod Skalitz tragicznie zapisała się w historii pułku, zginęło wówczas 22 oficerów i 463 żołnierzy.
W działaniach wojennych pomiędzy Prusami a Francją w latach 1870 – 1871 grenadierzy z legnickiego regimentu brali udział w bitwach pod Weißenburgiem (4 sierpnia 1870), pod Wӧrth (6 sierpnia 1870). W obu tych starciach regiment stracił 73 proc. stanu oficerów i 30 proc. żołnierzy. Później grenadierzy walczyli także pod Sedanem i Paryżem.
Do Legnicy wrócili 2 czerwca 1871 r. W 1900 r. ochotnicy z legnickiego regimentu brali udział w walkach prowadzonych przez Niemcy w Chinach, a w latach 1902 – 1905 w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej.
Podczas I wojny światowej 18. Brygada Piechoty, w skład której wchodzili legniccy grenadierzy, podlegała 9. Dywizji Piechoty z Głogowa. Jednostka ta podczas wojny brała udział w walkach na froncie zachodnim, przeciwko Francuzom. Po wojnie Regiment Grenadierów Królewskich w Legnicy został rozwiązany.
W 1913 r., w ciągu kilku miesięcy, zostało zbudowane przez wojska inżynieryjne legnickie lądowisko dla sterowców. Zostało wybudowane na terenie częściowo leżącym pod dzisiejszym boiskiem przy ul. Okrężnej. Starzy KBW-iacy wspominali, że na tym boisku w latach 50-60 tych działał klub żużlowy i resztki betonowych elementów sprawiały wiele kłopotów. Sterowce stacjonowały tam jeszcze po I wojnie światowej i były wykorzystywane do celów cywilnych.
Obok lądowiska firma Arthur Müller GmbH zbudowała standardową wojskową halę dla sterowców o wymiarach ok. 185x35x30 (długość, szerokość, wysokość). Legnicka hala była bliźniaczą hali poznańskiej. Gościły w niej następujące sterowce: LZ16 (ZIV), LZ17 (Sachsen), LZ21 (ZVI), LZ26 (ZXII), LZ34, LZ55(LZ85), SLII.
Na licznych kartach pocztowych, dokumentujących pobyt sterowców w Legnicy, pojawia się sterowiec Sachsen. Od 3 maja 1913 r. do 31 lipca 1914 r. pełnił on rolę sterowca cywilnego.
Pierwsze loty z Legnicy zorganizowano podczas legnickiego tygodnia ze sterowcem Zeppelin trwającego od 3 do 9 listopada 1913 r. Wraz z rozpoczęciem wojny przejęło go wojsko. Od 1 sierpnia do grudnia 1914 r. jego dowódcą był Ernst Lehmann, był on głównym członkiem załogi największego w świecie sterowca LZ-129 Hindenburg, który spłonął 6 maja podczas cumowania na lotnisku w Lakehurts w stanie New Jeresey. Zmarł w wyniku odniesionych ran.
Podczas I wojny światowej znajdował się w Legnicy tymczasowy sztab i lądowisko wykorzystywane przez 2. Kompanię 5. Batalionu Sterowców z Grudziądza (2. Kompanie Luftschiffer – Batalion Nr 5). Batalion wchodził w skład I Korpusu Armijnego w Królewcu. W dniu wybuchu wojny na swoim wyposażeniu miał w Legnicy sterowiec SL II (Schütte-Lanz). Był on na początku wojny dwukrotnie użyty do zadań rozpoznawczych na rzecz wojsk austriackich (przeloty w ramach operacji w Galicji nad Chełmem, Lublinem i Kraśnikiem). Potem odbył cztery loty z ładunkiem bombowym (2×Nancy, Compiègne, Londyn). Ostatecznie SL II został rozebrany 10 stycznia 1916 r.
Prawdopodobnie jeszcze przed zakończeniem I wojny światowej na terenie dzisiejszego, legnickiego lotniska powstaje lotnisko dla samolotów płatowch. Do dzisiaj zachował się prawdopodobnie pierwszy hangar tego lotniska (obok tzw. hangar z zegarem).
Bardzo ciekawym, jeszcze nie opracowanym wątkiem jest działalność w Legnicy firm około wojskowych. Np. Fabryka Amunicji, strzelnice, pola poligonowe, wojskowe obozy letnie, gospodarstwa przykoszarowe, lotnicze zakłady remontowe, wojska kolejowe, wojska drogowe, kasyna wojskowe, kluby garnizonowe, orkiestry wojskowe, itp.
Po I wojnie światowej, na mocy traktatu wersalskiego zlikwidowano wszystkie niemiecki instytucje wojskowe. Dla byłego miasta garnizonowego oznaczało to klęskę gospodarczą. Brak jest opracowanych danych opisujących ten okres w historii Legnicy. Osobiście dla mnie bardzo ciekawym jest fakt, że wszystkie obiekty wojskowe w Legnicy bardzo dobrze przetrwały ten okres.
Lata 20-te to okres stopniowej poprawy statusu gospodarczego miasta. Opustoszałe koszary znowu zaczęły tętnić życiem.
Garnizon zaczął odżywać wraz z dojściem Hitlera do władzy. 1 października 1934 r. do Legnicy, do III Okręgu Wojskowego (późniejszego VIII), został przeniesiony gen. Hermann Hoth. Jego zadaniem był nadzór nad tworzeniem 18. Dywizji Piechoty. Ostatecznie 15 października 1935 r. utworzono 18 DP na bazie tzw. III Dowództwa Piechoty (Infanterieführer III).
W momencie sformowania dywizji składała się ona z:
30. pułku piechoty – Infanterie-Regiment 30 (Stab, I.-IV.)
51. pułku piechoty – Infanterie-Regiment 51 (I.-III.)
54. pułku piechoty – Infanterie-Regiment 54 (Stab, I.-III.)
18. pułku artylerii – Artillerie-Regiment 18 (Stab, I.-III.)
I dywizjonu 54. pułku artylerii – Artillerie-Regiment 54 (I., II.)
18. batalionu rozpoznawczego – Aufklärungs-Abteilung 18
18. dywizjonu przeciwpancernego – Panzerabwehr-Abteilung 18
18. batalionu pionierów – Pionier-Bataillon 18
18. batalionu łączności – Infanterie-Divisions-Nachrichten-Abteilung 18
Tak rozbudowane struktury musiały być odpowiednio rozlokowane w odpowiednich obiektach. Od 1934 roku w Legnicy rozpoczyna się rozbudowa obiektów koszarowych. W celu lepszego przemieszczania wojsk. Kompleksy koszarowe powstawały na wylotach drogowych z miasta. Większość jednostek otrzymało bocznice kolejowe. W mieście powstały magazyny żywnościowe, magazyny materiałów pędnych.
W mieście uzyskała swą siedzibę Reichsarbeitsdienst (Służba Pracy Rzeszy) była masową organizacją przystosowania obywatelskiego i wojskowego młodzieży w III Rzeszy. Powstała na polecenie Hitlera przez Konstantina Hierla. Celem RAD-u było kształcenie postaw młodzieży wobec państwa poprzez pracę. Początkowo do organizacji przystępowali ochotnicy. 26 czerwca 1935 r. wprowadzono w III Rzeszy zarządzenie o obowiązku sześciomiesięcznej pracy na rzecz państwa, a obowiązek miał być wypełniony pracą w Reichsarbeitsdienst. Zarządzeniu temu podlegali mężczyźni w wieku od 18 do 25 lat, a od 4 września 1939 r. również kobiety.
Organizacja ta pomagała w rozbudowie infrastruktury III Rzeszy, w tym i obiektów koszarowo – poligonowych.
Po wybuchu II wojny światowej RAD traktowano jako formację pomocniczą Wehrmachtu.
Obóz Reichsarbeitsdienst w Legnicy mieścił się na terenie Nowej Wsi Legnickiej (Neuhof). M 229, M 230, M 231, M 233, M 234 to numery meldunkowe tej organizacji w Liegnitz.
1 kwietnia 1938 r. dowództwo nad 18. Dywizją Piechoty objął generał Erich von Manstein. Swoją funkcję pełnił aż do 26 sierpnia 1939 r., kiedy mianowano go dowódcą sztabu generalnego Armii Południe. Jego następcą został generał Friedrich-Karl Cranz.
Erich von Manstein urodził się 24 listopada 1887 r. w Berlinie, jako Fritz Erich von Lewinski. Był dziesiątym dzieckiem gen. Edwarda von Lewniskiego i piątym dzieckiem jego drugiej żony, Heleny von Sperling. Po chrzcie przebywał w domu późniejszego generała Georga von Mansteina i młodszej siostry matki Hedwig z domu von Sperling. Rodzina von Lewinski zdawała sobie sprawę, że z polsko brzmiącym nazwiskiem w ówczesnych Niemczech nikt nie zrobi kariery stąd też w wieku czternastu lat Fritz został zaadoptowany przez to małżeństwo von Manstein, zmieniając nazwisko.
Rodzina von Lewinski była związana z Legnicą od chwili przybycia tu pułku. Służyli w stopniach oficerskich na różnych szczeblach hierarchicznych. Rodzina mieszkała w budynku przy dzisiejszej ul. Okrzei 10 (dzisiaj siedziba Fundacji na Rzecz Dzieci Zagłębia Miedziowego).
Erich von Manstein uzyskał gruntowne wykształcenie wojskowe. Brał udział w działaniach bojowych I Wojny Światowej. Był jednym z najbardziej błyskotliwych oficerów sztabowych mających talent, wiedzę i doświadczenie. Umiejętności te wykorzystał Hitler powierzając mu opracowanie planu agresji na Polskę w1939 roku.
12 września 1941 r. został mianowany dowódcą 11. Armii, której zadaniem było zdobycie Krymu. 30 czerwca 1942 r. padł Sewastopol, a Manstein został nominowany na feldmarszałka. Będąc dowódcą Grupy Armii „Don” wziął udział w nieudanej próbie przyjścia z pomocą okrążonym wojskom pod Stalingradem. Dowodząc Grupą Armii „Południe” Manstein ponownie pokazał swój talent dowódczy, wygrywając w marcu 1943 r. trzecią bitwę o Charków. Wziął udział w operacji „Cytadela”, bitwie na Łuku Kurskim. Od tej chwili aż do jego dymisji, dowodzona przez niego GA „Południe”, brała udział w ciężkich walkach odwrotowych. 30 marca 1944 r. został zwolniony przez Hitlera z dowodzenia GA „Południe” (przemianowana na GA „Północna Ukraina”). Do końca wojny nie otrzymał już żadnego przydziału służbowego.
W 1945 r. został aresztowany i 23 sierpnia 1949 r. postawiony w Hamburgu przed sądem jako zbrodniarz wojenny. Skazano go na 18 lat więzienia, m.in. za stosowanie taktyki spalonej ziemi przez podległe mu jednostki niemieckie, represje w stosunku do ludności cywilnej i wydanie rozkazu nakazującego Wehrmachtowi szczególnie ostre traktowanie Żydów i radzieckich partyzantów. Karę odbywał w więzieniu w Werl, z którego wyszedł w 27 marca 1953 po operacji oczu. W 1955 r. napisał książkę Verlorene Siege.
Zmarł 10 czerwca 1973 r. w Irschenhausen. Został pochowany z honorami wojskowymi w miejscowości Dorfmark, powiat Fallingbostel w Niemczech. Von Manstein był jedynym feldmarszałkiem, mianowanym przez Hitlera, którego rady uwzględnił rząd Adenauera przy tworzeniu Bundeswehry.
Generał Friedrich-Carl Cranz urodził się 14 listopada 1886 r. w Chełmnie (Kulm) w Prusach Zachodnich. Był uczestnikiem pierwszej wojny światowej, jednym ze współorganizatorów powojennej Reichswehry. 26 sierpnia 1939 r. przejął po Erichu von Mansteinie dowództwo nad 18. Dywizją Piechoty w Legnicy, z którą brał udział w napaści na Polskę. W 1940 r. wraz z legnicką dywizją walczył we Francji. 24 marca 1941 r. zmarł w lazarecie, po tym jak niefortunnie, tego samego dnia został trafiony na poligonie w Świętoszowie (Truppenübungsplatz Neuhammer) przez własną artylerię. Został pochowany na Cmentarzu Inwalidów w Berlinie.
Inną znaną postacią w hitlerowskich Niemczech, a związaną z Legnicą był Erwin von Witzleben (ur. 4 grudnia 1881 we Wrocławiu – zm. 8 sierpnia 1944 w Berlinie) niemiecki feldmarszałek.
Pochodził z turyńskiej rodziny o tradycjach wojskowych. Ukończył pruską szkołę kadetów i 22 czerwca 1901 roku w stopniu podporucznika rozpoczął służbę w legnickim 7 Pułku Grenadierów im. Króla Wilhelma I. W 1910 awansowany na porucznika.
W okresie międzywojennym na stanowiskach dowódczych w Reichswehrze. W roku 1931 mianowany pułkownikiem, obejmuje stanowisko dowódcy 8 Pułku Piechoty we Frankfurcie nad Odrą.
W 1934 roku awansowany na generała majora (generała dywizji), obejmuje dowództwo 3 Dywizji Piechoty w Poczdamie. Wkrótce potem zostaje dowódcą III Okręgu Wojskowego (Berlin), a następnie III Korpusu Armijnego. W 1936 osiąga stopień generała piechoty (generała armii).
Był przeciwnikiem nazistów i po nocy długich noży domagał się śledztwa w tej sprawie, w wyniku czego popadł w niełaskę Hitlera. W 1938 brał udział w planowaniu zamachu stanu organizowanego przez Ludwiga Becka, Ericha Höpnera, Carla-Heinricha von Stülpnagela i szefa Abwhery Wilhelma Canarisa
We wrześniu 1939 von Witzleben dowodził 1. Armią strzegącą zachodniej granicy Niemiec. W kampanii francuskiej 1940 roku armia ta działała w ramach Grupy Armii „C”, której zadaniem było przełamanie linii Maginota. Po sukcesie tej operacji, odznaczony Krzyżem Rycerskim i awansowany na feldmarszałka 19 lipca 1940. W 1941 mianowany naczelnym dowódcą wojsk niemieckich na Zachodzie, jednak na początku 1942 ustąpił ze stanowiska ze względu na problemy zdrowotne. Brał udział w zamachu 20 lipca. W związku z tym został zatrzymany przez Gestapo, wydalony z Wehrmachtu i 7 sierpnia postawiony przed Trybunałem Ludowym (Volksgerichtshof) pod przewodnictwem sędziego Rolanda Freislera, zaprzysięgłego zwolennika nazizmu, który skazał go na śmierć.
Celem upokorzenia von Witzlebena, przed wprowadzeniem na salę sądową pozbawiono go paska i szelek od spodni, przez co składając wyjaśnienia przed sądem musiał przytrzymywać sobie rękami spodnie (co widać na zdjęciu obok). Wyrok wykonano 8 sierpnia 1944 w więzieniu Plötzensee, poprzez powieszenie na strunie fortepianowej.
Stacjonująca w Legnicy 18. Dywizja Piechoty brała aktywny udział w II wojnie światowej .
W czasie agresji na Polskę dywizja weszła w skład XI Korupusu 10. Armii pod dowództwem generała von Reichenau. 18 DP szybko przerwała polskie linie i skierowała się w stronę Warszawy. Od 9 do 19 września dywizja walczyła w bitwie pod Bzurą. 26 września 1.,2. i 10. kompania 51. pułku piechoty znalazły się na zachodnich obrzeżach Warszawy.
W czasie kampanii francuskiej 18. DP walczyła w składzie IV Korpusu Armijnego 6. Armii (Grupa Armii B). W walkach na południu Holandii, w Belgii i FranJego następcą został generał Friedrich Herrlein.
W czasie ataku na Związek Radziecki dywizja weszła w skład 3. Grupy Pancernej Armii Środek, a od września 1941 r. w skład 16. Grupy Armii Północ i w jej składzie walczyła do stycznia 1943 r. Od 15 grudnia 1941 do 9 sierpnia 1943 na czele dywizji stał generał Werner von Erdmannsdorff.
23 czerwca 1943 r. dywizję piechoty przekształcono w 18. Dywizję Grenadierów Pancernych (18. Panzergrenadier-Division). Po rozpoczęciu ofensywy Armii Czerwonej w czerwcu 1944 r. wycofano ją do Prus Wschodnich. Tam dowódcą był już generał Karl Zutavern (od 9 sierpnia 1943 do 6 lipca 1944). Epizod dowodzenia od 14 kwietnia do 24 maja 1944 r. miał gen. Curt Jahn. Po Zutavernie kolejnym dowódcą dywizji został generał Hans Bölsen (od 6 lipca 1944 do 1 stycznia 1945).
W 1945 r. resztki oddziału pod dowództwem gen. Josefa Raucha walczyły w okolicach Berlina.
W czasie II wojny światowej imię miasta nosił okręt podwodny U 434.
Okręt podwodny U 434 „Liegnitz” został zwodowany w stoczni Schichaua w Gdańsku 1 kwietnia 1941 r. Jako jednostka typu VII C wyposażony był w 5 wyrzutni torped, działo 8,8 cm i działo przeciwlotnicze 2 cm. Do służby włączono go 21 czerwca 1941 r. pod dowództwem kapitana marynarki Wolfganga Heydy z załogą liczącą 48 ludzi.
Wolfgang Heyda urodził się 14 listopada 1913 r. w Orzyszu (Arys). W 1915 r. jego rodzina przeniosła się do Legnicy, zamieszkując przy Schreiberstraße 28 (ul. Orzeszkowej). Po śmierci ojca przeprowadziła się do mieszkania przy Skalizer Straße 6 (ul. Saperska). W Legnicy Heyda w 1931 r. zdał maturę, po której zgłosił się na ochotnika do marynarki jako aspirant na oficera. Przyjęto go jednak rok później z listy rezerwowej. W latach 1939 – 1940 służył jako porucznik marynarki na pancerniku Admiral Scheer i awansował na kapitana marynarki.
U 434 wypłynął 25 października 1941 r. w swój pierwszy i ostatni zarazem rejs. Misja do pierwszego celu, Nowej Funlandii, została przerwana na rozkaz, ponieważ w obliczu zaostrzającej się sytuacji w Afryce Płn. potrzebne były łodzie podwodne w rejonie Gibraltaru. U 434 miał wraz z sześcioma innymi u-bootami zaatakować płynący z Gibraltaru konwój, chroniony przez liczne brytyjskie okręty wojenne i lotniskowiec.
18 grudnia 1941 r. U 434 został odkryty przez ochronę konwoju w czasie ataku torpedowego na jeden z towarzyszących niszczycieli i trafiony przez bombowce. Heydzie udało się doprowadzić nabierający wody okręt na powierzchnię i umożliwić wydostanie się załodze, zanim okręt ostatecznie zatonął. Brytyjski niszczyciel staranował znajdujących się w wodzie, zabijając 1. oficera dyżurnego i jednego maszynistę. Pozostali członkowie załogi trafili do niewoli.
Wolfgang Heyda został oddzielony od załogi i przewieziony do Kanady do obozu dla oficerów w Bowmaville Ontario. Po nieudanej próbie ucieczki został skierowany do innego obozu jenieckiego. 6 maja 1947 r. wypuszczono go z niewoli brytyjskiej z Munsterlager. Zmarł na polio 21 sierpnia 1947 r. w kilońskiej klinice uniwersyteckiej.
Od lutego 1945 roku poniemieckie obiekty garnizonowe przejęła Armia Czerwona. Jedynym wyjątkiem były koszary przy ul. Długiej Świerczewskiego Al. Rzeczypospolitej, gdzie w kwietniu 1945 roku osiadły polskie władze okręgu, obwodu, redakcja pierwszej polskiej gazety w Legnicy, a od 11 listopada 1945 roku Oficerska Szkoła Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego.
Na podstawie:
Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I.
G. Humeńczuk, Legnica około 1900 roku, Legnica 2004.
G. Humeńczuk, Legnickie pomniki przed II wojna światową, Legnica 2000.
„Wojskowe elity III Rzeszy” Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2004.
Ruszczak Jarosław, Mundury niemieckie 1939-1945, Ares, Warszawa 1992.
Czesław Madajczyk „Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce” Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1970.
Czesław Madajczyk „Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce” Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1970.
Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN i Dom Wydawniczy Bellona, 2007.
Maroń Jerzy: Militarne aspekty wojny trzydziestoletniej na Śląsku. – Wrocław: Wyd. UWr., 2000.
Maroń Jerzy: Wojna trzydziestoletnia na Śląsku: aspekty militarne. – Racibórz: Wyd. i Al WAW Grzegorz Wawoczny, 2008.
Szymon Datner, Kazimierz Leszczyński „Zbrodnie okupanta w czasie powstania warszawskiego w 1944 (w dokumentach)” Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Wydawnictwo MON, Warszawa, 1962.
Wykorzystano również materiały z prywatnego archiwum autora.