Garnizon radziecki – rosyjski

🔊 Czytaj tekst

Garnizon radziecki – rosyjski

Legnica została zdobyta przez pododdziały 3 Armii Pancernej Gwardii pod dowództwem gen. Płka Pawła S. Rybałki i 22 Korpusu 6 Armii 9 lutego 1945 roku w godzinach wieczornych. Niewielkie starcia miały miejsce w Parku Miejskim i w okolicach dworca kolejowego Legnica Płn.i na Zamku Piastowskim. Szybkość, z jaką jednostki Armii Czerwonej wkroczyły do miasta spowodowała, że Legnica była jednym z bardzo nielicznych miast dolnośląskich w którym nie zanotowano większych zniszczeń wojennych. Miasto było opustoszałe.

Tuż po zdobyciu powołano radziecką Komendanturę Wojskową Miasta. Miała siedzibę w gmachu sądów przy dzisiejszej ul. Gwarnej. Od lutego do maja 1945 roku niepodzielną władzę w mieście sprawował Komendant Wojenny gen. mjr Gieorgij Żukow – dowódca 214 Dywizji Piechoty I Frontu Ukraińskiego, kwaterował przy ul. Kościuszki 14.

Dla uruchomienia infrastruktury miejskiej powołano Biuro Techniczne mające siedzibę przy dzisiejszym placu Klasztornym 2. 3 marca 1945 roku uruchomiono wodociągi, 15 marca 1945 roku sieć energetyczną. Wszystkie prace wykonywali pozostali w mieście Niemcy. Pracowników tych wraz z rodzinami osiedlono przy ulicach: Mariackiej, pl. Klasztornym, Zamkowej, Środkowej, Grodzkiej.

Wojska radzieckie na swoje potrzeby zajęły nie tylko nowoczesne poniemieckie kompleksy koszarowe (większość koszar wybudowano w połowie lat trzydziestych), lotnisko i duże szpitale, lecz także wiele budynków użyteczności publicznej w centrum miasta, bazy magazynowe i zakłady przemysłowe oraz ponad 470 budynków mieszkalnych. Zajęte zostały także: przedwojenny kompleks sądowy przy ul. Gwarnej, w którym umieszczono Komendę Garnizonu i więzienie. W bliskim sąsiedztwie, w gmachu byłego niemieckiego gimnazjum żeńskiego, utworzono Dom Oficera Armii Radzieckiej. W poniemieckim szpitalu przy ulicy Orzeszkowej rozlokował się sąd i prokuratura radzieckiego garnizonu, a w położonej w samym sercu miasta Akademii Rycerskiej ulokowano różnego rodzaju magazyny i warsztaty usługowe. W willach i rezydencjach byłych niemieckich adwokatów, lekarzy i przemysłowców z przełomu XIX i XX wieku, usytuowanych w najpiękniejszej dzielnicy miasta – Tarninowie, zamieszkali wysocy rangą oficerowie i generałowie. Ten teren tworzył „Kwadrat” , wydzielony ze struktury miasta 39-cio hektarowy obszar niedostępny Polakom.

W najokazalszym obiekcie, budynku dawnego sztabu Wehrmachtu, ulokowana została kwatera dowództwa i sztabu utworzonej w czerwcu 1945 roku Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej, powstałej z przekształcenia II Frontu Białoruskiego. Głównodowodzącym Grupy został marszałek Konstanty Rokossowski.

Rozpoczęto reorganizację Armii Czerwonej. 10 czerwca 1945 roku utworzono Północną Grupę Wojsk pod dowództwem marszałka Konstantego Rokossowskiego. Dowodził PGW do 1949 roku. Do 1993 roku w Legnicy dowodziło 18 kolejnych dowódców Grupy.

Północną Grupę Wojsk tworzyły jednostki 2 Frontu Białoruskiego. Jednostki te dyslokowano z półn. Niemiec do Legnicy, a potem do ich stałych garnizonów zachodniej Polski. Sztab Grupy ulokowano w byłym sztabie 18 Dywizji Piechoty Wehrmachtu przy dzisiejszej ul. Grabskiego. Podlegało Sztabowi ponad 60 garnizonów radzieckich na terenie Polski.

Przy ul. Chojnowskiej – ul. Domejki ulokowano Sztab 4 Armii Lotniczej

Oba Sztaby obsługiwało szereg jednostek stacjonujących na terenie miasta. Należały do nich pododdziały transportowe, zaopatrzenia, pontonowo-mostowy, Brygada Śmigłowców Transportowych, oddzielne jednostki łączności, centralny szpital, sąd wojskowy z aresztem (ul. Gwarna), ciężki areszt (ul. Lotnicza), prokuratury rodzajów wojsk, Administracja Koszar i budynków Mieszkalnych (KECz).

Strategicznie pierwszorzutową formacją Armii Radzieckiej na kierunku zachodnim była Grupa Zachodnia stacjonująca na terenie byłego NRD tworząca I Front potencjalnego konfliktu zbrojnego. Półn. Grupa tworzyła bazę dla utworzenia II Frontu.

5 lipca 1945 roku Legnica stała się głównym punktem demobilizacyjnym jednostek radzieckich walczących na froncie zachodnim – trwała ona do 1948 roku. W połowie lipca 1945 roku wszystkich mieszkańców śródmieścia przesiedlono na przedmieście za Kaczawę.

Pod koniec września 1945 roku różne części miasta zostały wygrodzone, w tym spora część starej legnickiej dzielnicy Tarninów. Otaczał ją szczelnie ponad dwumetrowy mur długości ok.6 km. Ulice i naturalne ciągi komunikacyjne zostały w różnych miejscach poprzerywane i pozamykane. W ten sposób powstał osławiony „Kwadrat”, liczące prawie 40 hektarów miasteczko garnizonowe w sercu Legnicy, wejścia do którego od tej pory strzegły uzbrojone posterunki. Przebywało w nim ponad 2,5 tysiąca wojskowych oraz kilkanaście tysięcy pracowników cywilnych i rodzin oficerów”. Ogółem na terenie miasta wojska radzieckie przejęły do swojej wyłącznej dyspozycji około 1100 obiektów, co stanowiło ponad 30 proc. przedwojennej zabudowy miasta. Na ogólną powierzchnię 56 km² – Rosjanie zajęli 17 km², co stanowiło 1/3 centralnej części miasta.

Garnizon radziecki posiadał w Legnicy 100 kompleksów z 1100 obiektami.

Użytkował Teatr Letni, Dom Oficera (dzisiaj siedziba legnickiej Kurii Biskupiej), 6 szkół dla dzieci kadry,4 przedszkola, siecią własnych sklepów na terenach zamkniętych jednostek i jeden „Piatyj” na otwartym terenie miasta – ul. Chijnowska na wprost Działkowej) kwaterę cmentarza, klinikę weterynaryjną (przy Al. Reczypospolitej – dzisiaj siedziba Inspekcji Ochrony Środowiska i „Biedronki”), bank, hotele, boiska sportowe, własną telewizję, Zespół Reprezentacyjny PGW AR im. Nowikowa, redakcję i drukarnię dziennika PGW AR „Znamia Pabiedy”, Muzeum Chwały Wojennej i Braterstwa Broni.

Wszystkie te podmioty zatrudniały duże ilości radzieckich pracowników wojska.

Kadra i pracownicy cywilni Armii Radzieckiej wykorzystywało w Legnicy 2500 kwater.

Miasto posiadało własne połączenia kolejowe i lotnicze z Moskwą.

W kwietniu 1946 roku, wg. Zarządu Miasta w Legnicy przebywało 60 tys. Rosjan.

W celu przejęcia majątku polskich miast od Armii Czerwonej dla Polski 16 sierpnia 1946 roku w Jeleniej Górze powołano Delegaturę Ministerstwa Przemysłu, oraz Pełnomocnika Ministra Przemysłu przy Północnej Grupie Wojsk. W Legnicy 12 grudnia 1946 roku, przy dzisiejszej ul. Pocztowej rozpoczyna swoją pracę Delegat Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów przy Dowództwie PGW.

28 stycznia 1948 roku zostało zawarte porozumienie pomiędzy instytucją zaopatrującą PGW – „Wojentorgiem” a Polską Centralą Handlu o zaopatrzeniu PGW przez polskie przedsiębiorstwa.

7 listopada 1949 roku Miejska Rada Narodowa w Legnicy nadała marszałkowi Związku Radzieckiego K. Rokossowskiemu nadała tytuł Honorowego Obywatela Legnicy.

17 grudnia 1956 roku została podpisana Umowa polsko-radziecka o statusie prawnym wojsk radzieckich czasowo stacjonujących w Polsce.

W lipcu 1957 roku Delegatura Rządu przy PGW zastąpiono Urzędem Pełnomocnika ds. Pobytu Wojsk Radzieckich w Polsce z siedzibą w Warszawie.

W Legnicy od momentu wkroczenia Armii Czerwonej, jej wyspecjalizowane pododdziały rozpoczęły demontaż infrastruktury miasta i jego zakładów przemysłowych. Z pustych mieszkań wywożono wszystko co stanowiło jakikolwiek majątek. Jednym z ostatnich obiektów, które oddano Polsce była Akademia Rycerska, którą oddano miastu w 1978 roku.

W 1958 roku zaopatrzenie PGW przejęło specjalnie do tego celu powołane polskie Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego „Marco” w Warszawie. Przedstawicielstwo w Legnicy mieściło się przy ul. Złotoryjskiej 95. Dla potrzeb PGW pracowało w Legnicy polskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Specjalnego.

W 1968 roku wojska Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej brały udział w interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.

W 1984 roku w Armii Radzieckiej utworzono dowództwa głównych kierunków działań strategicznych. W Legnicy ulokowano Sztab Zachodniego Kierunku Strategicznego. Podlegało mu 30 dywizji wojsk lądowych stacjonujących na terenie Polski, Czechosłowacji, Węgier i NRD). Dowódcą został marszałek Związku Radzieckiego Nikołaj Ogarkow. Był drugim obok Rokossowskiego marszałkiem Związku Radzieckiego stale kwaterującym w Legnicy

W związku ze zmianami organizacyjnymi Dowództwo i Sztab Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej dyslokowano do Świdnicy.

W 1989 roku dowodzenie PGW przejmuje gen. Wiktor P. Dubynin

W 1990 roku wycofano z Legnicy na teren ZSRR Dowództwo i Sztab Zachodniego Kierunku Strategicznego. Do zwolnionych obiektów powróciło ze Świdnicy Dowództwo i Sztab PGW ARadz.

Latem 1990 roku Legnicę opuszcza Pułk Lotniczy.

W 1991 roku Legnicę opuszcza miasto Brygada Rakiet.

W 1991 roku Legnicę opuszcza Brygada Pontonowo – Mostowa, jednostki łączności, transportowe, Dowództwo Armii Lotniczej.

W październiku 1992 roku do opuszczonych obiektów (głównie na teren lotniska) przemieszczono 3,5 tys. żołnierzy rosyjskich i ich rodziny z terenu Niemiec. Przemieszczono ponadto 800 pojazdów, 2 śmigłowce, 4 samoloty transportowe.

W grudniu 1992 roku rozpadł się Związek Radziecki – nad Północną Grupą Wojsk przejęła nadzór Rosja.

23 sierpnia 1993 roku teren lotniska opuszcza konwój pojazdów ostatniej regularnej jednostki wojskowej rosyjskiego Garnizonu Legnica pod dowództwem podpułkownika Sawickasa (który siebie uważa za oficera litewskiego). W mieście pozostaje niewielka grupa żołnierzy.

16 września 1993 roku, na peronie III dworca kolejowego Legnica Główna następuje uroczyste pożegnanie ostatnich żołnierzy rosyjskich opuszczających Legnicę.

Radziecki / Rosyjski Garnizon Legnica przestaje istnieć.

Dowódcami Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej, a później Jednostek Wspólnoty Niepodległych Państw stacjonującymi w Legnicy byli:

1. czerwiec 1945 – październik 1949: marsz. Konstantin Konstantinowicz Rokossowski
2. październik 1949 – sierpień 1950: gen. płk Kuźma Pietrowicz Trubnikow
3. wrzesień 1950 – lipiec 1952: gen. lejt. Aleksiej Iwanowicz Radzijewski
4. lipiec 1952 – czerwiec 1955: gen. lejt. Michaił Pietrowicz Konstantinow
5. czerwiec 1955 – luty 1958: gen. armii Kuźma Nikitowicz Galicki
6. luty 1958 – marzec 1963: gen. płk Gieorgij Iwanowicz Chetagurow
7. marzec 1963 – czerwiec 1964: gen. płk Siergiej Stiepanowicz Mariachin
8. czerwiec 1964 – październik 1964: gen. lejt. Aleksandr Pawłowicz Rudakow
9. październik 1964 – czerwiec 1967: gen. płk Gleb Władimirowicz Bakłanow
10. czerwiec 1967 – listopad 1968: gen. armii Iwan Nikołajewicz Szkadow
11. grudzień 1968 – maj 1973: gen. płk Magamied T. Tankajew
12. czerwiec 1973 – lipiec 1975: gen. płk Iwan Aleksandrowicz Gierasimow
13. lipiec 1975 – styczeń 1978: gen. płk Oleg F. Kuliszew
14. luty 1978 – sierpień 1984: gen. płk Jurij Fiodorowicz Zarudin
15. sierpień 1984 – luty 1987: gen. płk Aleksandr Wasiljewicz Kowtunow
16. luty 1987 – czerwiec 1989: gen. płk Iwan Iwanowicz Korbutow
17. lipiec 1989 – czerwiec 1992: gen. płk Wiktor Pietrowicz Dubynin
18. czerwiec 1992 – wrzesień 1993: gen. płk Leonid Iłłarionowicz Kowaliew

Na podstawie:

60 lat polskiego garnizonu w Legnicy 1945-2005: se­sja popularnonaukowa, oprac. Barbara Morawiec. – Legnica: Stow. Rodzina Wojskowa, 2005.

Krogulski Mariusz Lesław: Okupacja w imię sojuszu, Wydawnictwo von Borowiecky, Warszawa 2001.

Kondusza Wojciech: Mała Moskwa: rzecz o radzieckiej Legnicy. – Legnica: Edytor, 2006.

Legnica. Monografia historyczna miasta, pod red. Mariana Haisiga, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1977.

Legnica. Zarys monografii miasta, Wydawnictwo DTSK, Wrocław – Legnica, 1998.

Mariusz Lesław Krogulski: Okupacja w imię sojuszu. Armia Radziecka w Polsce.

Szczepański Mieczysław: Polska: życie po J.A.R. – Warszawa: Ornament, 2005.

Ziemie Odzyskane – Ziemie Zachodnie i Północne 1945-2005: 60 lat w granicach państwa polskiego: praca zbiorowa / pod red. Andrzeja Saksona. – Poznań: Inst. Zach., 2006.

Ziemie Zachodnie i Północne Polski w okresie stalinowskim / pod red. Czesława Osękowskiego. – Zielona Góra: WSP, 1999.

http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1514714,1.

polonica.net/Okupacja_w_imie_sojuszu_sowieci1944-56.

Z. Ostrowski, Pożegnanie z armią. Z gen…., rozm. M. Szczepański, Warszawa 1993.

Gwardyjska brygada artylerii rakietowej w Bornym Sulimowie z rakietami SCUD uzbrojonymi w głowice atomowe.

Generał Dubynin w rozmowie z J.Szaniawskim.

Gen. płk. Wiktor Dubynin i jego zastępca ds.politycznych gen. lejtnant Nikołaj Domaszew.

Armia Radziecka w Polsce 1957-1993. Dokumenty i materiały, Warszawa 2002.

Armia Radziecka w Polsce 1944-1956. Dokumenty i materiały, Warszawa 2003.

Krogulski Mariusz Lesław, Okupacja w imię sojuszu. Armia Radziecka w Polsce 1944-1956, Warszawa 2000.

Krogulski Mariusz Lesław, Okupacja w imię sojuszu. Armia Radziecka w Polsce 1956-1993, Warszawa 2001.

www.poradzieckie.abc.pl.

www.pl.wikipedia.org/wiki/Garnizony_Armii_Radzieckiej_na_terytorium_Polski.

www.polskatimes.pl/fakty/wojsko/45149,poradzieckie-bazy-wojskowe-wciaz-nas-strasza,id,t.html.

www.pl.wikipedia.org/wiki/Północna_Grupa_Wojsk.

www.polityka.pl/archive/do/registry/secure/showArticle?id=3353722.

Marek Henzler, Drodzy towarzysze. Koszty pobytu Armii Radzieckiej w PRL, „Polityka”, (Pomocnik historyczny), nr 1(6) – nr 4 (2589), 27.01.2007, s. 15.

www.rp.pl/artykul/192416_Ogni_Moskwy__nie_ma_juz__w_Polsce.html.

Maja Narbutt, Ogni Moskwy nie ma już w Polsce, „Rzeczpospolita”, 18.09.2008.

www.videofact.com/mark/kgb/kgb_warszawa.htm.

Instrukcja dla KGB ambasady radzieckiej w Warszawie z 1947 r.

Materiałów w posiadaniu autora.