LEGNICKI ALMANACH 2020
Redaktor: Maria Kubasik
Recenzent naukowy: prof. dr hab. Andrzej Małkiewicz
Korekta językowa: Wojciech Kondusza, Maria Kubasik
DTP & Projekt okładki oraz logotypu: Radosław Miśta
Tłumaczenie streszczeń na język angielski: Maciej H. Dąbrowski
SŁOWO OD REDAKCJI:
Rok 2020 zapisze się w historii jako okres pandemii koronawirusa i związany-mi z nią różnymi obostrzeniami, w tym „zamknięcie” nas w domach, ograni-czony dostęp do archiwów i bibliotek etc. Z tym większą radością oddajemy w Państwa ręce drugi tom „Legnickiego Almanachu”, rocznika historycznego stowarzyszenia „Pamięć i Dialog”. Mimo wielu trudności, udało się nam pozy-skać do współpracy dziewiętnaścioro autorek i autorów.W zamieszczonych materiałach analizujemy mało znane i kluczowe zagad-nienia powojennej Legnicy, odsłaniające różne konteksty wydarzeń oraz losy ludzi, ale nie tylko. Ponieważ nie chcemy ograniczać się li tylko do historii Legnicy i nie stronimy od zagadnień natury ogólnej, w drugim tomie znajdą Państwo artykuł omawiający kraje Dalekiego Wschodu sprzed 1939 r. Pola-ków już od XVI w. intrygowały i interesowały państwa Wschodu, a od drugiej połowy XIX w. to zauroczenie Wschodem było szczególne (podróżnicy, ba-dacze, etnografowie). Potwierdzeniem tego jest też pierwsza scena „Wesela” S. Wyspiańskiego (rzecz dzieje się w 1900 r.), kiedy Czepiec rozmawia z Dzien-nikarzem, którego pyta: „Cóz tam, panie w polityce? Chińcyki trzymają się mocno!?”. W dobie współczesnej relacje Polski z Chinami czy Japonią mają inny wymiar, najczęściej ekonomiczny, więc warto poznać historię, kształto-wanie się nierzadko stereotypowych wyobrażeń o tych krajach (wciąż żywych) i wzajemne relacje.Drugi tom „Almanachu” otwiera Legnicki Wehikuł Czasu – kolejne karty z legnickich albumów rodzinnych, stanowiących swego rodzaju Arkę Pamięci, ocalających dla przyszłych pokoleń stare fotografie, dokumenty, wspomnienia ludzi związanych z miastem. Jego autorem jest Marek Żak.Niniejszy tom zawiera pięć bloków tematycznych. W pierwszym znalazły się artykuły sześciu autorek i autorów. Wojciech Kondusza przedstawił polity-kę „stabilizowania” ludności ukraińskiej w Legnicy i na Dolnym Śląsku w la-tach 1947 – 1989, analizując aktywność tej grupy narodowościowej w ramach Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Maria Kubasik przybli-żyła historię planowanej w latach 1972 – 1973 budowy trzeciego pomnika w Legnicy, poświęconego przyjaźni polsko-radzieckiej. Z kolei Wiesław Ma-ciuszczak poruszył kwestię, dotąd niebadaną przez legnickich regionalistów, mianowicie wymianę pieniędzy w 1950 r., przybliżając cykl tajnych przy-gotowań do tej operacji, atmosferę i nastroje, jakie w tym okresie panowały wśród mieszkańców Legnicy i powiatu legnickiego. Katarzyna Michalewicz zaprezentowała wizerunek Dalekiego Wschodu w tygodniku kulturalno-spo-
6EGNICKIAMANACHOD REDAKCJIłecznym „As”, wydawanym w latach 1935 – 1939 w Krakowie, a skierowanym do wyższych sfer społecznych. Natomiast Andrzej Szczepański scharaktery-zował działalność Niemieckiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w Le-gnicy w świetle polityki etnicznej realizowanej w Polsce w latach 1944 – 1989. Grupę artykułów w tej części zamyka tekst Marka Żaka, podejmującego pierw-szą próbę opisania legnickich klubów sportowych w powojennej Legnicy w la-tach 1945 – 1948/1949. Blok „Materiały” otwiera tekst Heleny Kalitki, zawierający rys historyczny Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 4 w Legnicy im. Bohdana Ihora Anto-nycza. Legnicka szkoła z językiem ukraińskim funkcjonuje już sześćdziesiąt trzy lata i jest najstarszą szkołą w Polsce. Małgorzata Kot-Łazarz dokonała na-tomiast analizy wnętrz kamienicy czynszowej z przełomu XIX i XX w. na Tar-ninowie. Z kolei Edyta Łaborewicz przedstawiła mikrohistorie legnickich fo-tografów, bazując na aktach rzemieślników z lat 50. XX w., przechowywanych w legnickim oddziale Archiwum Państwowego. Stanisław Andrzej Potycz, opierając się na własnych doświadczeniach (pełnomocnik Rządu ds. reformy samorządu terytorialnego w woj. legnickim), zaprezentował kulisy wprowa-dzenia reformy samorządu terytorialnego w Polsce i województwie legnic-kim oraz wybory do rad gmin w 1990 r. Autor podjął się jednocześnie próby oceny działalności samorządu terytorialnego w ciągu minionych trzydziestu lat. Tekstem Mieczysława Pytla inaugurujemy historię legnickiej muzyki mło-dzieżowej. Autor rozpoczyna gawędę o big beacie/rocku. Natomiast materiał Honoraty Rajcy o dziennikarzu tygodnika „Konkrety”, przedwcześnie zmar-łym Włodzimierzu Kalskim, pierwszym, który zajął się historią poniemieckiej Legnicy, stanowi zwiastun tekstów o nieprzeciętnych, nierzadko kontrower-syjnych legniczanach, tworzących powojenną historię miasta. Z kolei Tadeusz Sznerch dokonał analizy literackiej i poetyckiej aktywności legniczan w latach 1945 – 1990, przybliżając niektóre ich sylwetki.W trzecim bloku „Komunikaty i omówienia” autorzy przypomnieli wy-brane wydarzenia kulturalne Legnicy. I tak W. Kondusza scharakteryzował siedmioletnią działalność stowarzyszenia „Pamięć i Dialog”, M. Kubasik zre-lacjonowała spotkania autorskie z Cwiką Szternfeldem, poetą, mieszkającym w Hajfie, a Katarzyna Odrowska zaprezentowała krótką historię „Stacji Kul-tura” na legnickim dworcu kolejowym. Blok ten zamyka artykuł Justyny Teo-dorczyk o trzech dekadach Ogólnopolskiego Przeglądu Malarstwa Młodych PROMOCJE.Stowarzyszenie „Pamięć i Dialog”, realizując program „Historia mówiona”, rejestruje, opracowuje i publikuje wspomnienia. W drugim tomie „Almana-chu” prezentowane są cztery wspomnienia: Marii Furowicz, Bazylego Malinia-ka, S.A. Potycza i Antoniny Trawnik. M. Furowicz opisuje historię swoich ro-
7EGNICKIAMANACHSŁOWO OD REDAKCJIdziców, pochodzących z Drohobycza, których połączyła Legnica. B. Maliniak, mieszkający obecnie w Strzegomiu, w 1947 r. wraz z rodzeństwem i rodzicami został przesiedlony w ramach akcji „Wisła” na tzw. Ziemie Odzyskane – do wsi Piekary (gmina Udanin). Udostępnił kronikę rodzinną, spisaną przez siebie, W. Konduszy, który dokonał wyboru tekstu dotyczącego tragicznej sytuacji we wsi Czyrna – tuż przed deportacją, samej deportacji i zagospodarowania się na nowych, obcych ziemiach. Natomiast S.A. Potycz przybliżył krótką historię o Zygmuncie Urbanie, legnickim opozycjoniście, zmarłym w lipcu 2020 r. Z kolei A. Trawnik opowiedziała o swojej działalności w Towa-rzystwie Miłośników Legnicy „Pro Legnica”, które w 2020 r. obchodziło jubileusz 50-lecia. W dziale tym zamieszczono także tekst źródłowy o czarnej ospie w Legnicy w 1963 r., do którego komentarz opracowała M. Kubasik.Drugi tom „Almanachu” zamykają „Varia”. Znalazły się tu dwa teksty: Ka-tarzyny Kotlińskiej o wystawie prac malarskich Andrzeja Boja Wojtowicza w Muzeum Regionalnym w Jaworze i esej Karoliny Kuszyk, zatytułowany „Al-lerlei, czyli rozmaitości. Na marginesie <Poniemieckiego>”.Wszystkim autorom artykułów i wspomnień oraz rodzinom, które udo-stępniły materiały i fotografie rodzinne, Redakcja składa podziękowania.Podziękowania kierowane są do członków Kolegium Redakcyjnego, a także do prof. Andrzeja Małkiewicza, recenzenta naukowego „Legnickiego Almana-chu”. Dzięki wnikliwym uwagom prof. Małkiewicza, warsztat badawczy został niejednokrotnie wzbogacony, przez co artykuły są doskonalsze i bardziej inte-resujące.Składamy również podziękowania prezydentowi Legnicy Tadeuszowi Krzakowskiemu oraz prezesom firm: Agnieszce Fudali (Expert-Bud), Hali-nie Fudali (Doradztwo BHP), Borysowi Konduszy (Virtus Finanse sp. z o.o., VDI Virtus Doradztwo Finansowe), Robertowi Acedońskiemu, Adamowi Urbaniakowi, Pawłowi Wójcikowi (Eco Spring sp. z o.o.), a także Annie i Grze-gorzowi Haberom za wsparcie finansowe wydawnictwa.
Maria Kubasik