SPIS TREŚCI
OD REDAKCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marek Żak, LEGNICKI WEHIKUŁ CZASU
Rok… 1950 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Życie i praca Józefa Barskiego (1917 – 2001) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opiekun „Kolejarza”. Wspomnienie o Marianie Piwku (1926 – 1982) . . . . . . . .
ARTYKUŁY
Wojciech Kondusza, Polityka „stabilizowania” ludności ukraińskiej w Legnicy
i na Dolnym Śląsku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maria Kubasik, Wokół budowy pomnika Przyjaźni Polsko-Radzieckiej
w Legnicy (1972 – 1973) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wiesław Maciuszczak, Wymiana pieniędzy w 1950 r. w Legnicy i powiecie
legnickim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Katarzyna Michalewicz, Wizerunek Dalekiego Wschodu w tygodniku „As”
w latach 1935 – 1939 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Andrzej Szczepański, Działalność NTSK w Legnicy w świetle polityki etnicznej
realizowanej w Polsce w latach 1944 – 1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marek Żak, Kluby sportowe powojennej Legnicy (1945 – 1948/1949) . . . . . . . .
MATERIAŁY
Helena Kalitka, Rys historyczny Zespołu Szkół Ogólnokształcących Nr 4 w Legnicy
Małgorzata Kot-Łazarz, Tarninow: analiza wnętrz mieszkań kamienicy czynszowej
z przełomu XIX i XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Edyta Łaborewicz, Nadkaczawskie mikrohistorie, czyli sylwetki legnickich fotografów
w świetle akt rzemieślników z lat 50. XX w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stanisław Andrzej Potycz, Reforma samorządu terytorialnego w województwie
legnickim (1990 – 1991) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mieczysław Pytel, Legnicki big beat/Legnicki rock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Honorata Rajca, Nowe spojrzenie na Legnicę. Dwie dekady dziennikarza Włodzimierza
Kalskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tadeusz Sznerch, Literacka aktywność legniczan (1945 – 1990) . . . . . . . . . . . . .
KOMUNIKATY I OMÓWIENIA
Wojciech Kondusza, Siedem lat minęło… Informacja o działalności stowarzyszenia
„Pamięć i Dialog” (2013 – 2020) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maria Kubasik, „Poezja jest albumem pamięci i uczuć”. Legnickie spotkania autorskie
z Cwiką Szternfeldem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Katarzyna Odrowska, „Stacja Kultura”. Krótka historia kultury i sztuki na legnickim
dworcu kolejowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Justyna Teodorczyk, Trzy dekady PROMOCJI. Cztery refleksje na jubileusz
Ogólnopolskiego Przeglądu Malarstwa Młodych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ŹRÓDŁA I WSPOMNIENIA
Maria Furowicz, Opuścili Drohobycz, by spotkać się w Legnicy . . . . . . . . . . . . .
Maria Kubasik, Czarna ospa w Legnicy w 1963 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bazyli Maliniak, Takie były czasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stanisław Andrzej Potycz, Zygmunt Urban – wielka postać legnickiej opozycji.
Antonina Trawnik, Przygoda miłośniczki Legnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VARIA
Katarzyna Kotlińska, Mistrz i jego Lux-Tenebrae. O wystawie prac Andrzeja
Boja Wojtowicza w Muzeum Regionalnym w Jaworze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Karolina Kuszyk, Allerlei, czyli rozmaitości. Na marginesie „Poniemieckiego” .
NOTY O AUTORACH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
OD REDAKCJI
Rok 2020 zapisze się w historii jako okres pandemii koronawirusa i związanymi z nią różnymi obostrzeniami, w tym „zamknięcie” nas w domach, ograniczony dostęp do archiwów i bibliotek etc. Z tym większą radością oddajemy w Państwa ręce drugi tom „Legnickiego Almanachu”, rocznika historycznego stowarzyszenia „Pamięć i Dialog”. Mimo wielu trudności, udało się nam pozyskać do współpracy dziewiętnaścioro autorek i autorów.
W zamieszczonych materiałach analizujemy mało znane i kluczowe zagadnienia powojennej Legnicy, odsłaniające rożne konteksty wydarzeń oraz losy ludzi, ale nie tylko. Ponieważ nie chcemy ograniczać się li tylko do historii Legnicy i nie stronimy od zagadnień natury ogólnej, w drugim tomie znajdą Państwo artykuł omawiający kraje Dalekiego Wschodu sprzed 1939 r. Polaków już od XVI w. intrygowały i interesowały państwa Wschodu, a od drugiej połowy XIX w. to zauroczenie Wschodem było szczególne (podróż- nicy, badacze, etnografowie). Potwierdzeniem tego jest też pierwsza scena „Wesela” S. Wyspiańskiego (rzecz dzieje się w 1900 r.), kiedy Czepiec rozmawia z Dziennikarzem, którego pyta: „Cóz tam, panie w polityce? Chińcyki trzymają się mocno!?”. W dobie współczesnej relacje Polski z Chinami czy Japonią mają inny wymiar, najczęściej ekonomiczny, więc warto poznać historię, kształtowanie się nierzadko stereotypowych wyobrażeń o tych krajach (wciąż żywych) i wzajemne relacje.
Drugi tom „Almanachu” otwiera Legnicki Wehikuł Czasu – kolejne karty z legnickich albumów rodzinnych, stanowiących swego rodzaju Arkę Pamięci, ocalających dla przyszłych pokoleń stare fotografie, dokumenty, wspomnienia ludzi związanych z miastem. Jego autorem jest Marek Żak.
Niniejszy tom zawiera pięć bloków tematycznych. W pierwszym znalazły się artykuły sześciu autorek i autorów. Wojciech Kondusza przedstawił politykę „stabilizowania” ludności ukraińskiej w Legnicy i na Dolnym Śląsku w latach 1947 – 1989, analizując aktywność tej grupy narodowościowej w ramach Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Maria Kubasik przybliżyła historię planowanej w latach 1972 – 1973 budowy trzeciego pomnika w Legnicy, poświęconego przyjaźni polsko-radzieckiej. Z kolei Wiesław Maciuszczak poruszył kwestię, dotąd niebadaną przez legnickich regionalistów, mianowicie wymianę pieniędzy w 1950 r., przybliżając cykl tajnych przygotowań do tej operacji, atmosferę i nastroje, jakie w tym okresie panowały wśród mieszkańców Legnicy i powiatu legnickiego. Katarzyna Michalewicz zaprezentowała wizerunek Dalekiego Wschodu w tygodniku kulturalno-społecznym „As”, wydawanym w latach 1935 – 1939 w Krakowie, a skierowanym do wyższych sfer społecznych. Natomiast Andrzej Szczepański scharakteryzował działalność Niemieckiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego w Legnicy
w świetle polityki etnicznej realizowanej w Polsce w latach 1944 – 1989.
Grupę artykułów w tej części zamyka tekst Marka Żaka, podejmującego pierwszą próbę opisania legnickich klubów sportowych w powojennej Legnicy w latach 1945 – 1948/1949.
Blok „Materiały” otwiera tekst Heleny Kalitki, zawierający rys historyczny Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 4 w Legnicy im. Bohdana Ihora Antonycza. Legnicka szkoła z językiem ukraińskim funkcjonuje już sześćdziesiąt trzy lata i jest najstarszą szkołą w Polsce. Małgorzata Kot-Łazarz dokonała natomiast analizy wnętrz kamienicy czynszowej z przełomu XIX i XX w. na Tarninowie.
Z kolei Edyta Łaborewicz przedstawiła mikrohistorie legnickich fotografów, bazując na aktach rzemieślników z lat 50. XX w., przechowywanych w legnickim oddziale Archiwum Państwowego.
Stanisław Andrzej Potycz, opierając się na własnych doświadczeniach (pełnomocnik Rządu ds. reformy samorządu terytorialnego w woj. legnickim), zaprezentował kulisy wprowadzenia
reformy samorządu terytorialnego w Polsce i województwie legnickim oraz wybory do rad gmin w 1990 r. Autor podjął się jednocześnie próby oceny działalności samorządu terytorialnego w ciągu minionych trzydziestu lat.
Tekstem Mieczysława Pytla inaugurujemy historię legnickiej muzyki młodzieżowej. Autor rozpoczyna gawędę o big beacie/rocku.
Natomiast materiał Honoraty Rajcy o dziennikarzu tygodnika „Konkrety”, przedwcześnie zmarłym Włodzimierzu Kalskim, pierwszym, który zajął się historią poniemieckiej Legnicy, stanowi zwiastun tekstów o nieprzeciętnych, nierzadko kontrowersyjnych legniczanach, tworzących powojenną historię miasta.
Z kolei Tadeusz Sznerch dokonał analizy literackiej i poetyckiej aktywności legniczan w latach 1945 – 1990, przybliżając niektóre ich sylwetki.
W trzecim bloku „Komunikaty i omówienia” autorzy przypomnieli wybrane wydarzenia kulturalne Legnicy. I tak W. Kondusza scharakteryzował siedmioletnią działalność stowarzyszenia „Pamięć i Dialog”, M. Kubasik zrelacjonowała spotkania autorskie z Cwiką Szternfeldem, poetą, mieszkającym w Hajfie, a Katarzyna Odrowska zaprezentowała krótką historię „Stacji Kultura” na legnickim dworcu kolejowym. Blok ten zamyka artykuł Justyny Teodorczyk o trzech dekadach Ogólnopolskiego Przeglądu Malarstwa Młodych PROMOCJE.
Stowarzyszenie „Pamięć i Dialog”, realizując program „Historia mówiona”, rejestruje, opracowuje i publikuje wspomnienia. W drugim tomie „Almanachu” prezentowane są cztery wspomnienia: Marii Furowicz, Bazylego Maliniaka, S.A. Potycza i Antoniny Trawnik.
Natomiast S.A. Potycz przybliżył krótką historię o Zygmuncie Urbanie, legnickim opozycjoniście, zmarłym w lipcu 2020 r. Z kolei A. Trawnik opowiedziała o swojej działalności w Towarzystwie Miłośników Legnicy „Pro Legnica”, które w 2020 r. obchodziło jubileusz 50-lecia.
W dziale tym zamieszczono także tekst źródłowy o czarnej ospie w Legnicy w 1963 r., do którego komentarz opracowała M. Kubasik.
Drugi tom „Almanachu” zamykają „Varia”. Znalazły się tu dwa teksty: Katarzyny
Kotlińskiej o wystawie prac malarskich Andrzeja Boja Wojtowicza w Muzeum Regionalnym w Jaworze i esej Karoliny Kuszyk, zatytułowany „Allerlei, czyli rozmaitości. Na marginesie ”.
Wszystkim autorom artykułów i wspomnień oraz rodzinom, które udostępniły materiały i fotografie rodzinne, Redakcja składa podziękowania.
Podziękowania kierowane są do członków Kolegium Redakcyjnego, a także do prof. Andrzeja Małkiewicza, recenzenta naukowego „Legnickiego Almanachu”. Dzięki wnikliwym uwagom prof. Małkiewicza, warsztat badawczy został niejednokrotnie wzbogacony, przez co artykuły są doskonalsze i bardziej interesujące.
Składamy również podziękowania prezydentowi Legnicy Tadeuszowi Krzakowskiemu oraz prezesom firm: Agnieszce Fudali (Expert-Bud), Halinie Fudali (Doradztwo BHP), Borysowi Konduszy (Virtus Finanse sp. z o.o., VDI Virtus Doradztwo Finansowe), Robertowi Acedońskiemu, Adamowi Urbaniakowi, Pawłowi Wójcikowi (Eco Spring sp. z o.o.), a także Annie i Grzegorzowi Haberom za wsparcie finansowe wydawnictwa.
Maria Kubasik
Okładka:
